1645 yılına kadar yabancı gemiler vergi ödemeden İzmir Limanı’na girer, serbestçe ticaret yapardı. Venediklilerle yapılan 24 yıl süren savaşta sıkıntıya düşen Osmanlı yönetimi, yabancı gemileri kiralama girişiminde bulundu. Gemi kaptanları cevap bile vermeden limanı terk etti.
Bunun üzerine Sadrazam Köprülü Mehmet Paşa, Piri Reis’in haritasında Sancakburnu adıyla anılan bölgeye kale inşa ettirdi (1656). Kaleye dönemin en güçlü Çultutmaz, Balyemez topları yerleştirildi. Evliya Çelebi, Seyahatnamesi’nde “KAL’Aİ SANCAKBURNU” adının yazılı olduğu kalede “demir kapaklı yetmiş adet BALYEMEZ ve ÇULTUTMAZ Şayka topları” bulunduğunu yazdı.
Bu tedbirin alınmasından sonra yabancı gemiler kalede dalgalanan bayrağımızı selamlamaya, gümrük vergisi ödemeye başladı. Yeni yapıldığı için Yenikale, kalede dalgalanan bayrağımız nedeniyle Sancakkale adıyla anılmaya başladı. İzmir Körfezi’ne giriş çıkış yapan gemilerin geçişlerini tamamen kontrol altına aldı, Boğazkesen görevi yaptı. Kale’ye yerleştirilen toplar İzmir’i işgale yeltenenlere caydırıcı oldu.
1770’de Çeşme’de Osmanlı Donanmasını yakan İngiliz-Rus Filosu İzmir’e saldırı gerçekleştiremedi. Büyük Türk Amirali Cezayirli Gazi Hasan Paşa, 1775 yılında Sancakkale’ye geldi. II. Abdülhamit döneminde İzmir’e “Hamidiye İstihkamı Hümayunu” adıyla yeni tahkimat yapıldı.
Birinci Dünya Savaşı Dönemi Sancakkale
Sancakkale, İzmir’i savunma görevini son defa 1. Dünya Harbi döneminde yerine getirdi. Birinci Dünya Savaşı öncesi Osmanlı Harbiye Nezareti, Çanakkale’ye, İskenderun’a ve İzmir’e düşman çıkartması yapılabileceğini değerlendirdi ve tedbir aldı.
İzmir’e denizden yapılacak bir saldırıyı bataryalarımız, mayın hatlarımız, batık gemi manialarımız, ışıldaklarımız ve askerimiz önleyecekti. İnciraltı–Narlıdere hattına toplam 48 toptan oluşan 11 batarya yerleştirildi. Savunmamızın son bölümünü Sancakkale’deki bataryalarımız teşkil ediyordu. İzmir’i işgale yeltenecek olan düşman, Sancakkale’ye çok yakın dar su yolundan geçmek zorundaydı. Bu noktada sahra toplarımızın ateş altında bulunuyordu.
Bataryalarımız, mayınlarımız, tayyare bölüklerimiz 5 Mart 1915 günü başlayan İtilaf Donanması’nın İzmir’e yaptığı saldırıyı önledi. İngiliz ve Fransız gemileri kayıplar vermeye başlayınca geri çekilmek zorunda kaldı. İtilaf Donanması, Çanakkale Deniz Savaşı’ndan önce ilk yenilgisini İzmir Körfezi’nde aldı.
Çatışma sırasında hayatını kaybeden askerlerimiz, Yenikale’nin arkasına yapılan Yenikale Şehitliği’ne gömüldü. Bu çok önemli hadise, Yenikale Şehitliği kitabesine şu şekilde yazıldı:
1333 senesinin Rebiyülahir’inin 18. Günü (5 Mart 1915) İngiliz ve Fransız müşterek gemilerinden Yenikale’ye atılan mermilerden müstakil ağır topçu tabur efradından top başında şehit olanların ruhlarına rızaenillah Fatiha.
Muin-i Zafer Bataryası, Işıldak Bölüğü şehitleri buraya gömüldü. Bu çok önemli hadise, Necmi Ülker’in “İzmir Sancakkalesi ve Şehitliği” tebliği ile ortaya çıktı. Yenikale Şehitlerine sahip çıkan STK’lar, 5 Mart 2021’de Yenikale Şehitleri’ni anmak için Sancakkale Dayanışma Grubu’nu oluşturdu. 5 Mart 2025 günü 110. yılda Yenikale Şehitleri için beşinci tören yapıldı.
Katılımcılar:
TÜRK DÜNYASI KÜLTÜR VE İNSAN HAKLARI DER. – ATAMAN KIRGÖZ
ATATÜRKÇÜ DÜŞÜNCE DER. İZMİR ŞUBELERİ Baş. – MÜBETCEL TİMAÇ
BİRLİK SAĞLIK VE SOS. HİZ. ÇALIŞANLARI SENDİKASI Baş. – AHMET DOĞRUYOL
HÜRRİYETÇİ EĞİTİM SENDİKASI Başkanı – ADNAN SARISAYIN
E. TÜRK DÜNYASI HİZMETLERİ KOORDİNATÖRÜ – FADIL ÜNAL
İYİ PARTİ Adına – HASAN YILDIZ
ZAFER PARTİSİ Genel Başkan Yar. – ÖZCAN PEHLİVANOĞLU
CHP MİLLETVEKİLİ – NURETTİN DEMİR
Prof. Dr. NECMİ ÜLKER
Prof. Necmi Ülker, Yenikale’yi “Çanakkale’den Önce Sancakkale Geçilemedi” vurgusu ile anlattı.
Sonuç ve Talepler:
Sancakkale’ye sivil ziyaretçi yasağının kaldırılmasını, Sancakkale’nin tarihimize, kültürümüze, bilim ve sanat çevrelerine kazandırılmasını istiyoruz.
Yenikale Şehitleri için devlet töreni yapılmasını talep ediyoruz.
Tören sonrası katılımcılarla Sancakkale’ye, Yenikale Şehitliği’ne bilim insanlarımız, öğrencilerimiz ve halkımızla birlikte İzmir’in Gazi Sancakkale’ye (1656-2025) Saygı Ziyareti’ne izin verilmesini bekliyoruz.
Sancakkale’nin müze olarak ziyarete açılmasını istiyoruz.
Yenikale Şehitlerimizi saygı ve rahmetle anıyoruz.
Celal Öcal
