Çin hükümetinin, insan hakları krizini sonlandırma yönündeki önerileri reddetmesi, Birleşmiş Milletler’deki uluslararası insan hakları incelemelerine karşı duyduğu küçümsemeyi yansıtıyor. Bu durumu, imzalayan insan hakları sivil toplum kuruluşları, 25 Haziran 2024’te yayımladıkları ortak bildiride dile getirdiler.
11 Haziran 2024’te BM, Çin hükümetinin Ocak 2024’teki Evrensel Periyodik İnceleme (UPR) sürecindeki önerileri kabul etme veya reddetme kararlarını açıkladı. Çin, 428 öneriden 290’ını kabul ettiğini, 8’ini kısmen kabul ettiğini, 32’sini dikkate aldığını ve 98’ini reddettiğini belirtti. Kabul edilen öneriler, hükümetin “kabul edilen ve uygulanmakta olan” ve “kabul edilen ve zaten uygulanmış olan” önerilerden oluşuyor.
Ancak kabul edilen öneriler arasında, BM üye devletlerinin insanlığa karşı suçlar, işkence, zorla kaybetme, insan hakları savunucuları ve gazetecilere yönelik zulüm gibi ciddi ve belgelenmiş ihlallere ilişkin endişeleri ele alan hiçbir öneri bulunmuyor.
Çin hükümeti, Ocak 2024 incelemesine hazırlık sürecinde, 2009, 2013 ve 2018’deki üç önceki UPR’de olduğu gibi, yanlış bilgiler sundu ve yerel sivil toplum gruplarının devlet raporunun hazırlanmasına katılımını veya incelemeye katkıda bulunmasını engelledi. İnceleme öncesinde yoğun bir lobi kampanyası yürüterek, bazı devletlerin belirsiz sorular sormalarını, muğlak önerilerde bulunmalarını ve Çin hükümetinin hak ihlallerine ilişkin sicilini övmelerini sağladı. Bu durum, Çin hükümetinin kabul edebileceği zayıf önerilerin ortaya çıkmasına neden oldu.
Buna rağmen, bazı ülkeler ilkeli bir tutum sergileyerek, sivil toplum kuruluşları, BM özel prosedürleri, antlaşma organları ve BM İnsan Hakları Ofisi tarafından derlenen artan kanıtlar ışığında endişelerini dile getirip önerilerde bulundular.
Ancak Pekin, bu korkunç insan hakları ihlallerini durdurma ve failleri cezalandırma çağrısı yapan tüm önerileri kesin bir şekilde reddetti. Reddetme oranı %30 olup, 2018’deki %18’e kıyasla oldukça yüksektir. Ayrıca, uluslararası insan hakları sistemine katılan bireylere yönelik misillemeleri sonlandırma çağrısında bulunan tüm önerileri de reddetti. Bu tutum, 2014 UPR’ı için Cenevre’ye giderken gözaltına alınan ve tutuklu bulunduğu sırada hayatını kaybeden cesur Çinli insan hakları savunucusu Cao Shunli’nin ölümünün onuncu yıldönümünde, BM sistemine yönelik küçümsemeyi göstermektedir.
Bu bağlamda, Çin hükümetinin birçok öneriyi kabul etmesi, hak ihlallerini gerçekten iyileştirme niyetinde olduğunu göstermemektedir. Kabul edilen yüksek sayıda öneri, Pekin’in insan hakları konusundaki gerçek taahhüdüyle karıştırılmamalıdır.
Ocak 2024 incelemesinde, Çinli yetkililer, 2018 incelemesinden birçok öneriyi kabul etmelerini hükümetin bir başarısı olarak göstermiştir. Ancak STK araştırmaları, kabul edilen önerilerin büyük çoğunluğunun zayıf, belirsiz veya hatalı varsayımlara dayandığını ve bunlara yönelik ilerlemenin anlamlı bir şekilde doğrulanamayacağını göstermektedir. Daha da kötüsü, kabul edilen önerilerin onlarcası insan hakları ihlallerini açıkça veya dolaylı olarak onaylamaktadır. Örneğin, Belarus, Çin’in “[b]ölücülükle mücadele etmesi ve Tibet’teki sosyal yönetim sisteminin ve kapasitesinin modernizasyonunu teşvik etmesi” gerektiğini önermiştir.
2018 UPR’den bu yana, sivil toplum grupları, Çinli diplomatların BM yerleşkesinde sivil toplum temsilcilerini ve gazetecileri fotoğraflaması da dahil olmak üzere bir dizi gözdağı ve misilleme eylemini belgelemiştir. Ocak 2024 incelemesi etrafında ve sırasında, Çin hükümeti, BM’ye engelsiz erişim hakkını koruma konusundaki yasal yükümlülüğünü açıkça ihlal ederek, eleştirmenleri susturmaya çalışmıştır.
Çin’in UPR önerilerine verdiği tepkiler, sürece ve BM insan hakları mekanizmalarına yönelik düşmanlığı da içermektedir. Hükümet, UPR’nin egemenlik konularını ele alma yetkisini sorgulamış ve BM insan hakları uzmanlarının profesyonelliğini küçümsemiştir. Ayrıca, Ağustos 2022’de OHCHR’nin Sincan’daki insan hakları ihlallerine ilişkin raporunu “tamamen yasadışı ve geçersiz” olarak ilan etmiştir.
Bu oturumda Çin’in UPR’sinin kabulü, İnsan Hakları Konseyi için önemli bir dönüm noktası olmalıdır. Çin hükümetinin UPR’ye karşı tutumu, İHK üye devletlerini ve diğer aktörleri, bağımsız BM insan hakları gözlemcileri ve yetkililerinin, özel prosedürler, antlaşma organları ve OHCHR dahil olmak üzere, yaptığı önerilere uyması için Pekin’e baskı yapmaya yönlendirmelidir.
Özellikle, BM Yüksek Komiseri ve üye devletler, 2022 OHCHR raporunun önemini vurgulamalı ve Genel Sekreter’in Koruma Sorumluluğu Özel Danışmanı, 2022 Kasım’ında BM Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılması Komitesi tarafından ofislerine yapılan Sincan’daki durumun sevkine yanıt olarak somut adımlar atmalıdır.
Tüm bölgesel ve siyasi gruplardan üye devletler, Haziran 2020’de elliden fazla BM insan hakları uzmanının Çin’in insan haklarına saygı duyması ve uluslararası yükümlülüklerine uyması için “kolektif ve kararlı bir şekilde hareket etmeleri” çağrısına uymalıdır. Bu, Çin hakkında bir İHK özel oturumu düzenlemeyi ve Çin’deki insan hakları durumunu yakından izlemek, analiz etmek ve yıllık olarak raporlamak için tarafsız ve bağımsız bir BM mekanizması kurmayı içermelidir. Bu mekanizma, Pekin’in inatçılığı ve artan baskıları karşısında her zamankinden daha gereklidir. Uzmanlar bu çağrıyı Haziran 2022 ve Eylül 2022’de yinelemişlerdir.
Üye devletler ayrıca Pekin’e, gözdağını sona erdirmesi ve işkenceye karşı Sözleşme, çocuk hakları Sözleşmesi gibi yaklaşan diğer antlaşma organı incelemeleriyle ciddi işbirliği yapması için baskı yapmalıdır. Çin’in işkenceye karşı Sözleşme kapsamındaki devlet raporu beş yıl gecikmiştir.
İmzalayanlar, alfabetik sırayla:
Uygur Hareketi (CFU)
Çinli İnsan Hakları Savunucuları (CHRD)
CIVICUS: Dünya Yurttaş Katılımı İttifakı
Hong Kong Demokrasi Konseyi (HKDC)
Hong Kong Watch (HKW)
Çin’de İnsan Hakları (HRIC)
İnsan Hakları İzleme Örgütü (HRW)
Uluslararası İnsan Hakları Hizmeti (ISHR)
Uluslararası Tibet Ağı
Sınır Tanımayan Gazeteciler (RSF)
Savunucuları Koruyun
Haklar Uygulaması (TRP)
Tibet İnsan Hakları ve Demokrasi Merkezi (TCHRD)
Dünya Uygur Kongresi
